پدیدارشناسی سقیفه به‌مثابه امر سیاسی (بررسی ساختار توزیع قدرت در سقیفه)

author

  • عبدالمجید مبلغی استادیار، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران و عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه
Abstract:

هدف پژوهش حاضر این بود که چگونه سقیفه، نهاد خلافت را بر پایه‌‌هایی متزلزل و فاقد ثبات نهایی بنا نهاد. در این راستا، با روش پدیدارشناسانه و با رویکرد توصیفی- تحلیلی، بستر تاریخی سقیفه در ساختار قبیله‌گرایانه‌ی قریش، الگوی توزیع قدرت و نیل به توافق در سقیفه و پیامدهای تاریخی سقیفه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد، سقیفه براساس بازگشت به نظام قدرت قبیله‌محور، کارکردی دوگانه را سبب گردید. در کوتاه‌مدت (عهد شیخین) به انتقال قدرت در قریش از عبدمنافیان به خرده‌قبایل حاشیه‌ای انجامید؛ و در بلندمدت (از خلافت عثمان تا پایان عباسیان) محوریت قریش را به‌مثابه درون‌مایه‌ی خلافت در قالبی جدید (عدم التزام به ائتلاف) اما درون‌مایه‌ای قدیمی (مصدریت عبدمنافیان در هسته‌ی مرکزی قدرت) در دوران پس از اسلام تثبیت کرد. پس از سقیفه به‌تدریج ابتدا دو گفتمان شیعی (منتقد وضع موجود و حامی اصلاح نهاد خلافت) و قریشی (مدافع خلافت ناشی از ائتلاف قبیله‌گرایانه) و سپس از عهد عثمان بدین‌سو، گفتمان اموی (ملهم از ساختارهای شاهی ایران-رومی بر پایه‌ی درون‌مایه‌ی عربی) شکل گرفتند. نهایتاً امام علی(ع) سیاست تعویق و کناره‌گیری را پس از سقیفه اتخاذ کردند. بر اساس این سیاست، همکاری با نهاد خلافت به‌معنای پذیرش آن نبود؛ این عدم پذیرش در هویت‌بخشی به شیعیان به‌‌مثابه گروه مخالف و متفاوت با عامه مؤثر واقع گردید.

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

کودتای سقیفه در تاریخ ؟!

رخداد سقیفه بنی ساعده، واقعه سال 11 هجری در تاریخ و فرهنگ اسلام ضمن اثرپذیری از واقعیات جامعه اسلامی آن روز توانسته باعث تحولاتی ژرف در ادامه روند و مسیر تمدن و فرهنگ اجتماعی مسلمانان شود. این پدیده تاریخی از منظرهای متنوعی مورد کندوکاو پژوهشگران قرار گرفته است، گروهی آن را واقعه ای غیر مترقبه و بدون پیش زمینه خاص دانسته و دسته دیگر، ضمن پر اهمیت خواندن این پدیده تاریخی اسلام، مدعی اند که کودتا...

full text

تحلیل تاریخی تأثیر ساختار اجتماعی قبایل جزیرهالعرب در پیدایی سقیفه

تحلیل تاریخی تأثیر ساختار اجتماعی قبایل جزیره العرب در پیدایی سقیفه[1] محمدعلی چلونگر[2] زهرا سادات کشاورز[3] چکیده جامعه‌شناسی تاریخی به شناخت بستر، زمینه و ساختار اجتماعی جامعه گذشته می‌انجامد که رفتارها و کنش‌های تاریخی در قالب آنها صورت می‌گرفته است. پس از وفات پیامبر (ص)، جانشینی ایشان و واقعه سقیفه بنی‌ساعده مهم‌ترین مسئله مطرح در جامعه اسلامی بود. افزون بر امام علی (ع)، شخصیت برجسته اهل...

full text

سقیفه؛ بازتولید سیادت جاهلی

گردهمایی سقیفه که با پیشگامی انصار خزرجی- با انگیزۀ رقابت با مهاجرین و واهمۀ سلطه یابی قریش، و معطوف به تعیین حاکمیت سیاسی- برگزار شد، با ورود ابوبکر به صحنه، چنان جهت دهی شد که کفّه به سود مهاجرین سنگینی کرد و برتری جویی آنها، لباس خلافت را بر اندام ابوبکر پوشاند. در جدال و مفاخرۀ میان انصار و مهاجرینِ حاضر در سقیفه، تمسک به کدام راهبرد، موجب تکیه زدن  ابوبکر بر سریر خلافت شد و مدعیان را به حاشی...

full text

کالبدشکافی قدرت سیاسی در پرتو بررسی معنای «امر سیاسی»؛ ارائه چارچوبی جدید برای شناخت «امر سیاسی»

«امر سیاسی» یکی از مفاهیم اصلی در سیاست نظری و عملی است؛از مفاهیم مغلق و پیچیده­ای که فهم نظری و تطبیق مصداقی آن دارای ظرافت های علمی خاصی است و اگر بدون در نظر داشتن روش و چارچوب مفهومی، دنبال شود که تابحال به این نحو بوده، هر موضوعی می تواند در حوزه و قلمرو «امر سیاسی» تعبیر یا نشود. در منابع جدی و مهم در زمینه ماهیت قدرت سیاسی، عموما«امر سیاسی»  با توجه به «ساخت قدرت» و نگاه و رویکرد ناشی و ...

full text

بررسی علل شکست انصار و پیروزی مهاجران در سقیفه

در تحلیل آنچه در سقیفه رخ داد و به پیروزی مهاجران انجامید، سخنان و دلایلی مطرح شده است از جمله، دشمنی دیرینه و ریشه دار اوس و خزرج و رقابت و حسادت میان عشیره‌های هر یک از این دو قبیله، عاملی نیرومند برای پیروزی ابوبکر در سقیفه بوده است. موضع تدافعی و روحیه‌ی انفعالی انصار در کنار شخصیت ابوبکر و استدلالات ایشان از جمله استناد به حدیث الائمه من القریش از دیگر عوامل مؤثر در پیروزی مهاجران بود. اشت...

full text

سقیفه؛ بازتولید سیادت جاهلی

گردهمایی سقیفه که با پیشگامی انصار خزرجی- با انگیزۀ رقابت با مهاجرین و واهمۀ سلطه یابی قریش، و معطوف به تعیین حاکمیت سیاسی- برگزار شد، با ورود ابوبکر به صحنه، چنان جهت دهی شد که کفّه به سود مهاجرین سنگینی کرد و برتری جویی آنها، لباس خلافت را بر اندام ابوبکر پوشاند. در جدال و مفاخرۀ میان انصار و مهاجرینِ حاضر در سقیفه، تمسک به کدام راهبرد، موجب تکیه زدن ابوبکر بر سریر خلافت شد و مدعیان را به حاشیه...

full text

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 7  issue 25

pages  107- 124

publication date 2019-08-23

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023